برخی خبرها حاکی از آن است که در روزهای آتی احتمالا وضعیت ساعت رسمی کشور به حالت قبل از دولت رئیسی بازمی‌گردد.

به گزارش منشور اقتصاد- به نقل از تابناک، صبح زود بود و خورشید هنوز پشت کوه‌های دور دست پنهان. علی از خواب پرید و به ساعت نگاه کرد: ۶ صبح. اما چرا هوا هنوز تاریک بود؟ یادش آمد که دیشب ساعت‌ها را یک ساعت عقب کشیده‌اند. با خودش غرغر کرد: «این چه رسمیه که هر سال زندگی‌مون رو بهم می‌ریزه؟» در حالی که چای صبحگاهی‌اش را آماده می‌کرد، به این فکر افتاد که چرا این تغییر ساعت هنوز ادامه دارد و اصلاً چه فایده‌ای برایش دارد؟

ساعت تابستانی چیست و از کجا آمد؟
تغییر ساعت تابستانی (Daylight Saving Time یا DST) رسمی است که در بسیاری از کشورها برای استفاده بهتر از نور روز به کار می‌رود. ایده این است که در بهار ساعت‌ها یک ساعت جلو کشیده شوند تا عصرها طولانی‌تر شود و در پاییز به حالت عادی برگردند. این فکر اولین بار در سال ۱۷۸۴ توسط بنجامین فرانکلین مطرح شد، وقتی پیشنهاد کرد مردم صبح زودتر بیدار شوند تا در مصرف شمع صرفه‌جویی کنند. اما جدی‌ترش را جرج هادسون در سال ۱۸۹۵ پیشنهاد داد و در جنگ جهانی اول، آلمان در سال ۱۹۱۶ آن را اجرا کرد تا انرژی کمتری مصرف کند. از آن زمان، این ایده مثل آتشی در خرمن در جهان پخش شد.

مزایا: چرا ساعت را دستکاری کنیم؟
موافقان تغییر ساعت می‌گویند این کار مثل یک جادوی کوچک برای صرفه‌جویی است. در آمریکا و اروپا، مطالعات نشان داده‌اند که طولانی‌تر شدن روز در تابستان می‌تواند مصرف برق برای روشنایی را کم کند—هرچند این مقدار گاهی کمتر از یک درصد است. در ایران هم در دهه ۱۳۷۰، دولت هاشمی رفسنجانی ادعا کرد که این تغییر حدود ۱۰۰ مگاوات از مصرف اوج را کاهش داده است. علاوه بر این، عصرهای طولانی‌تر به نفع خرده‌فروش‌ها، ورزشکاران و کسانی است که از وقت پس از کار لذت می‌برند. تصادفات رانندگی هم در برخی کشورها با نور بیشتر عصرها کمتر شده، چون راننده‌ها بهتر می‌بینند.

در آمریکا و اروپا، مطالعات نشان داده‌اند که طولانی‌تر شدن روز در تابستان می‌تواند مصرف برق برای روشنایی را کم کند—هرچند این مقدار گاهی کمتر از یک درصد است.، دولت هاشمی رفسنجانی ادعا کرد که این تغییر حدود ۱۰۰ مگاوات از مصرف اوج را کاهش داده است

معایب: چرا این همه دردسر؟

اما همه چیز به این قشنگی نیست. مخالفان می‌گویند تغییر ساعت مثل تنظیم دوباره ساعت بیولوژیکی بدن است که گاهی به هم می‌ریزد. مطالعات نشان داده‌اند که در روزهای پس از تغییر ساعت، خطر سکته قلبی و اختلالات خواب بیشتر می‌شود. در اتحادیه اروپا، برخی پژوهش‌ها از افزایش ۹ درصدی مصرف سوخت برای گرمایش در صبح‌های سرد خبر داده‌اند—پس صرفه‌جویی کجا رفت؟ تازه، این تغییر مدام ساعت‌ها برنامه‌ریزی‌ها را به هم می‌ریزد: از پروازها و جلسات کاری گرفته تا خواب بچه‌ها. در کشورهایی مثل ایران که زیرساخت‌های انرژی هنوز با ناترازی دست‌به‌گریبانند، این سردرگمی گاهی بیشتر ضرر دارد تا سود.

تجربه جهانی: از اروپا تا آمریکا
در اروپا، تغییر ساعت از دهه ۱۹۷۰ به طور گسترده اجرا شد، اما حالا موج مخالفت بالا گرفته. در سال ۲۰۱۸، نظرسنجی اتحادیه اروپا نشان داد ۸۰ درصد مردم دیگر نمی‌خواهند ساعت‌ها را عوض کنند. فنلاند و لیتوانی پیشتاز این مخالفت بودند و پارلمان اروپا هم پیشنهاد کرد که هر کشور خودش تصمیم بگیرد. در آمریکا، ایالت‌هایی مثل هاوایی و آریزونا کلاً قید DST را زده‌اند، چون نزدیک استوا هستند و طول روزشان زیاد فرق نمی‌کند. اما در جاهایی مثل کانادا و آلمان، هنوز طرفدارانی دارد که می‌گویند این کار به اقتصاد کمک می‌کند.

ایران: یک تاریخ پر فراز و نشیب

در ایران، تغییر ساعت داستانی پرفرازونشیب دارد. قبل از انقلاب ۵۷، ساعت‌ها به تابستانی و زمستانی تقسیم شدند، اما بعدش تعلیق شد. در سال ۱۳۷۰، دولت هاشمی دوباره این قانون را زنده کرد و تا سال ۱۳۸۴ ادامه داشت. آن موقع می‌گفتند مصرف انرژی کمتر شده، اما دولت احمدی‌نژاد با استدلال «عدم وجود شواهد کافی برای صرفه‌جویی» و «سردرگمی مردم»، آن را لغو کرد. بعد در سال ۱۳۸۶ مجلس دوباره قانونش کرد و تا ۱۴۰۱ ادامه داشت. اما در سال ۱۴۰۲، مجلس یازدهم با تصویب قانون «نسخ تغییر ساعت»، به این رسم پایان داد. چرا؟ چون مخالفان معتقد بودند ناترازی انرژی ایران با این کار حل نمی‌شود و فقط زندگی مردم را پیچیده‌تر می‌کند.

موافقان و مخالفان در ایران: دعوای ساعت‌ها

موافقان می‌گویند تغییر ساعت به هماهنگی با جهان کمک می‌کند و در تابستان‌های گرم، مصرف برق را کم می‌کند. آنها به تجربه دهه ۱۳۷۰ اشاره می‌کنند که ظاهراً نتیجه داده بود. اما مخالفان حرف دیگری دارند: «ناترازی انرژی ما ربطی به ساعت ندارد؛ مشکل در تولید و مدیریت است.» آنها می‌گویند این تغییر فقط ساعت خواب و کار مردم را به هم می‌ریزد و در عمل، صرفه‌جویی ناچیز است. مثلاً در زمستان، صبح‌های تاریک‌تر باعث مصرف بیشتر برق برای گرمایش می‌شود و این چرخه ناترازی را بدتر می‌کند.

بحران ناترازی: ساعت یا سیستم؟
بحران ناترازی انرژی در ایران، یعنی کمبود برق و گاز در زمستان و تابستان، بحث تغییر ساعت را داغ‌تر کرده. موافقان می‌گویند با تنظیم ساعت، می‌شود مصرف را بهتر مدیریت کرد. اما مخالفان معتقدند این فقط یک مسکن موقت است. وقتی نیروگاه‌ها فرسوده‌اند و سرمایه‌گذاری کم است، جابه‌جایی یک ساعت چیزی را عوض نمی‌کند. آنها می‌پرسند: «چرا به جای بازی با ساعت، زیرساخت‌ها را درست نمی‌کنیم؟»

  ساعت‌ها آرام می‌گیرند؟
ایران از سال ۱۴۰۱ با تصویب قانون “نسخ قانون تغییر ساعت رسمی” در مجلس یازدهم، به تغییر ساعت تابستانی و زمستانی پایان داد. قبل از آن، سال‌ها بود که ساعت‌ها در اول فروردین یک ساعت جلو و در آخر شهریور یک ساعت عقب کشیده می‌شد.  مجلس تصمیم گرفت این رسم قدیمی را کنار بگذارد، حالا دولت پزشکیان دوباره می خواهد ساعت را عقب و جلو کند و این حتما یکی از چیزهایی خواهد بود که مردم دولت پزشکیان را با آن به یاد می آورند: دولت تغییر ساعت!