محمدجواد ظریف وزیر خارجه پیشین ایران تاکید کرد ایران به دنبال بمب هسته‌ای نیست و حمله ۱۲ روزه اسرائیل جنایت جنگی بود؛ او همچنین نقش مخرب نتانیاهو در تحریک آمریکا علیه ایران را برجسته کرد.

به گزارش منشور اقتصاد-«محمدجواد ظریف» وزیر خارجه پیشین ایران در گفت‌وگو با فارن پالیسی، جنگ تحمیلی ۱۲ روزه را نه‌تنها حمله به تأسیسات هسته‌ای، بلکه اقدامی علیه غیرنظامیان بی‌گناه و دانشمندان ایرانی توصیف کرد که جنایت جنگی محسوب می‌شود. وی تأکید کرد این حمله هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای، اعتماد به دیپلماسی را تضعیف کرد اما در عین حال نشان داد ایران هدف بی‌هزینه‌ای نیست.

او توضیح داد که اگرچه ایران در این تهاجم خسارت دید، اما توانست افسانه شکست‌ناپذیری اسرائیل را بشکند و با وجود تحریم‌ها و نبود دسترسی به تجهیزات پیشرفته، ضرباتی به اهداف اسرائیلی وارد کند. از نگاه او، همین ایستادگی در برابر آمریکا و اسرائیل ـ دو قدرت مجهز به سلاح هسته‌ای ـ دستاورد بزرگی برای ایران بود و این پیام را منتقل کرد که هرگونه حمله علیه ایران با هزینه و پاسخ همراه خواهد بود.

در بخش دیگری از گفت‌وگو، ظریف بار دیگر تأکید کرد که ایران به‌دنبال ساخت بمب هسته‌ای نیست و برجام می‌توانست به‌طور قطعی این موضوع را اثبات کند. او مخالفت شدید رژیم صهیونیستی با برجام را ناشی از این دانست که توافق هسته‌ای می‌توانست به برقراری آرامش در منطقه منجر شود؛ امری که از نظر او تهدیدی وجودی برای اسرائیل بود. ظریف همچنین گفت گروه‌هایی چون حزب‌الله و حماس برای دفاع از سرزمین خود می‌جنگند و نه برای اهداف ایران.

او با انتقاد از «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، تصریح کرد که وی با دروغ‌پردازی توانسته است آمریکا و جامعه جهانی را علیه ایران تحریک کند. ظریف، نتانیاهو را بزرگ‌ترین دشمن صلح در منطقه دانست و تأکید کرد بقای سیاسی او به بحران و هرج‌ومرج وابسته است.

در همین چارچوب، وی نقش اروپا در بحث بازگشت تحریم‌ها را نیز بی‌اساس خواند و یادآور شد که ایران حتی پس از خروج آمریکا از برجام برای مدتی به تعهدات پایبند بود، اما اروپا نتوانست وعده‌های خود را عملی کند.

ظریف در بخش دیگری از این مصاحبه گفت ایران طی ۲۲۰ سال گذشته بارها تحقیر و تهاجم را تجربه کرده، اما اکنون برای نخستین‌بار نشان داده که می‌تواند در برابر ۲ قدرت هسته‌ای بایستد. او این مقاومت را نه فقط عملکرد دولت، بلکه اراده مردم ایران دانست و بر ضرورت نگاه به آینده و ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای برای امنیت و توسعه مشترک تأکید کرد.

او همچنین به سیاست‌های دولت ترامپ پرداخت و بمباران ایران در بحبوحه مذاکرات را ضربه‌ای بزرگ به اعتبار آمریکا خواند. از نگاه ظریف، این اقدامات نشان دادند که آمریکا قابل اعتماد نیست و تنها زبان زور را به رسمیت می‌شناسد. او تأکید کرد که سیاست فشار حداکثری، چه از سوی اوباما و چه ترامپ، نتیجه‌ای در بر نداشته و تنها به تضعیف دیپلماسی منجر شده است.

ظریف بر لزوم تغییر پارادایم در روابط جهانی نیز تأکید کرد و گفت باید از توهم نظم تک‌قطبی عبور کرد. او آینده جهان را «پساقطبی» توصیف کرد که در آن قدرت‌ها در سطوح مختلف پراکنده‌اند. به باور وی، ایران همچنان کشوری متمدن و پویا باقی خواهد ماند و بهترین راه برای مدیریت مسائل هسته‌ای و امنیتی، نه جنگ و فشار، بلکه همکاری منطقه‌ای و توافق‌های صلح‌آمیز است.

مشروح گفت‌وگوی ظریف و «راوی آگراوال» سردبیر ارشد نشریه فارن پالیسی را در ادامه می‌خوانید.

فارن پالیسی: اجازه بدهید یک مروری داشته باشم. جنگی که جنگ ۱۲ روزه نامیده شده در ماه ژوئن رخ داد. اسرائیل حملات جدی‌ای را علیه تأسیسات هسته ای ایران شروع کرد و چندین مقام ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران را کشت و بعد آمریکا در بمباران سه سایت هسته‌ای ایران به اسرائیل پیوست. پاسخ تهران بسیار محدود بود. وقتی این اتفاق افتاد شما در دولت نبودید اما با سیاست ایران در ارتباط بودید. از منظر من جنگ ۱۲ روزه به شدت برای ایران آسیب زننده بوده است.

ظریف: اجازه دهید عمیق‌تر به جنگ ۱۲ روزه ورود کنیم. این جنگ، فقط ۲ روز قبل از آن اتفاق افتاد که دوستان من در وزارت‌امور خارجه قرار بود عازم دور تازه از مذاکرات با همتای آمریکایی شوند. بنابراین این تصور در ایران به وجود آورد که مذاکره با ایالات متحده فقط تمهیداتی برای حمله بوده است که از نظر من خیلی آسیب زننده است. من به دیپلماسی باور دارم و معتقدم این رخداد به دیپلماسی به طور کلی آسیب زیادی زد. دوم، این حمله از قبل برنامه ریزی شده بود، نه حمله‌ای صرفاً علیه اهداف نظامی و هسته‌ای بلکه علیه افراد غیرنظامی بیگناه. بسیاری از غیرنظامیان بیگناه کشته شدند. رهبران سیاسی در محل خدمتشان یا در جبهه مورد حمله قرار نگرفتند بلکه در خانه مورد حمله قرار گرفتند، وقتی که خواب بودند با فرزند و همسران‌شان. این اتفاق بر اساس قوانین بین‌المللی تا جایی‌که می دانم، جنایت جنگی محسوب می شود. دانشمندان هسته‌ای و سایر دانشمندان کشته شدند فقط به این دلیل که دانشمند بودند. خیلی خطرناک است که این افراد کشته شدند. بنابراین این رویداد تصویر خیلی بدی از چیستی دیپلماسی در ایران ایجاد کرد.

ایران در برابر ۲ قدرت هسته‌ای استوار ایستاد و ثابت کرد هدف بی‌هزینه‌ای نیست

فارن پالیسی: شما به سؤال من پاسخ ندادید. سؤال من از آسیب‌هایی بود که به ایران وارد شد.

ظریف: اجازه بدهید به آن هم پاسخ می‌دهم. ایران آسیب دید. این اتفاق یک تهاجم بود و همه تهاجم‌ها معمولاً به قربانیان آسیب می زند اما افسانه شکست ناپذیری اسرائیل از هم متلاشی شد. ایران به مدت بیشتر از ۴۰ سال تحت تحریم بوده است. هیچ‌کسی به ایران هیچ تجهیزات نظامی‌ای نفروخته است اما با همه این‌ها ایران توانست به اصطلاح گنبدآهنین اسرائیلی را بشکند. قادر بود که به اهداف اسرائیلی و به اهداف نظامی اسرائیلی حمله کند، فقط با کمک موشک‌هایش، پهپادها و موشک کروز. ما آسیب دیدیم اما همزمان یک چیز را نشان دادیم که مهم است، اینکه ایران هدف بی‌هزینه‌ای نیست. اسرائیل و آمریکا به عنوان دو قدرت مجهز به تسلیحات هسته‌ای برای حمله به ایران با هم همدست شدند، حتی آمریکا آمد که نجات دهنده هم‌پیمان خود باشد و در آخر کار، ایران همچنان محکم و سربلند ایستاده بود. فکر می کنم به همین دلیل برای ایران یک موفقیت و دستاورد بزرگ بوده است.

ترامپ به این درک رسیده بود که ایران انتقام می‌گیرد

فارن پالیسی: شما اینطور تفسیر می‌کنید که ایران همچنان محکم ایستاده است. بعد از اینکه بسیاری از تأسیسات هسته‌ای به گفته کاخ سفید از بین رفتند و سرویس‌های اطلاعاتی آسیب دیدند و همانطور که گفتم، دفاع هوایی ایران از رده خارج شد و تعداد زیادی از پرسنل نظامی، هسته‌ای و سیاستمداران کشته شدند با این حال چطور شما می‌گوید که ایران سربلند و محکم ایستاده است؟

ظریف: واضح است که ما قربانیان یک حمله بودیم. قربانیان یک تهاجم، تهاجمی که بی‌دلیل رخ داد و یک حمله غافلگیرانه بود بنابراین ما آسیب دیدیم اما این نکته اصلی نیست. نکته این است که ما پاسخ و نشان دادیم که نمی‌شود خیلی ساده به ما حمله و از پیامدهای آن فرار کرد حتی وقتی آمریکا به ایران حمله کرد، متقاعد شده بود که ایران کشوری نیست که خیلی ساده سر جای خود بنشیند. همانطور که رئیس‌جمهور ترامپ اشاره کرده است، آنها به این درک رسیده بودند که ایران انتقام خواهد گرفت به همین دلیل در همسایگی ما همه نیروهایشان را تخلیه کردند زیرا می‌دانستند ایران انتقام خواهد گرفت. فکر می‌کنم این نکته مهمی است و باید به آن توجه شود برای آینده، اینکه ببینیم برخورد با ایران به این سَبک جواب نخواهد داد. این شکل از رفتار مشکل هیچ‌کسی را حل نمی کند نه مشکل آمریکا را حل می کند و نه مشکل دیگری را.

برجام می‌توانست به طور قطع تأیید کند که ایران هرگز بمب هسته‌ای نخواهد ساخت

فارن پالیسی: یک نکته وجود دارد که من واقعا درک نمی‌کنم. من فکر می‌کنم تهران نیروهای نیابتی مثل حزب‌الله، حماس و حوثی‌ها را دارد، ضمنا اقتصاد ایران از بد به فاجعه تبدیل شده است. ۶۰ درصد بیکاری در میان جوانان سنین کار وجود دارد و تورم بالا است و باز هم می‌توانم ادامه بدهم. همه این‌ها قبل از جنگ ۱۲ روزه بودند. ایران یک امپراطوری بزرگ بود و الان اقتصاد آن از شیلی کوچک تر است. توضیح بدهید ایران چه از ادامه درگیری با اسرائیل و ساخت بمب هسته‌ای چه نفعی می‌برد که نتیجه آن رفتارهای غلط یا درست از سمت غرب باشد؟

ظریف: ما فرایند امنیتی‌سازی داریم که اسرائیل و به طورخاص نتانیاهو از میانه دهه نود علیه ایران دنبال کرده است. اگر به نتانیاهو گوش بدهید در اواسط دهه ۹۰ گفت که ایران ۶ ماه تا ساختن بمب هسته‌ای فاصله دارد، ۳۰ سال از آن زمان گذشته و ما هنوز حداقل قبل از بمباران شدن از دید او فقط چند ماه با ساختن بمب هسته ای فاصله داشتیم. ایران به‌دنبال بمب هسته‌ای نیست. ما مسئول روایت‌هایی که آنها تلاش می‌کنند بسازند، نیستیم.

اجازه بدهید که به یک نکته اشاره کنم. تهدید وجودی علیه اسرائیل صلح است. برای همین است که اسرائیل با برجام مخالفت کرد. برجام که من آن را مذاکره کردم ، می‌توانست به طور قطع تأیید کند که ایران هرگز بمب هسته‌ای نخواهد ساخت. چرا اسرائیل با این مخالفت کرد؟ زیرا این برجام در همسایگی ما آرامش ایجاد کرد. اما درباره گروه‌هایی که با اسرائیل می‌جنگند، این حقیقت را فراموش نکنیم آنها با اشغال، ظلم، نسل‌کشی و گرسنگی توده مردم مبارزه می‌کنند. این گروه‌ها برای ایران مبارزه نمی‌کنند. می‌توانم به شما به عنوان کسی‌که در ۴۰ سال گذشته به عنوان یک دیپلمات خدمت کرده است یک حقیقت بگوئم، حتی یک گلوله توسط این افراد، برای اهداف ایران شلیک نشده است، آن‌ها برای خودشان، سرزمین‌شان و برای زندگی خودشان مبارزه می‌کنند.

فارن پالیسی: ایران از حمایت از گروه‌های نیابتی چه نفعی می‌برد؟ این عقیده وجود دارد که ایران از این گروه‌ها حمایت می کند؟

ظریف: مسئله علت و معلول است. شما دارید جای علت و معلول را عوض می کنید. علت همه این‌ها اشغال است. علت همه این‌ها آپارتاید است. علت همه این‌ها نسل‌کشی در فلسطین است. ما علت این‌ها نبودیم. به محض اینکه اینها متوقف شود دیگر دلیلی نیست که مردم علیه آن مبارزه کنند. حماس از تهران دستور نگرفت که حمله کند یا از خودش دفاع کند. این یک فرایند بود که جلو و عقب می رفت که از زمان هفت اکتبر شاهد آن بوده‌ایم. شما می‌گوئید اقتصاد ایران صدمه دیده است، به شما می‌گویم ایران و آمریکا در یک بازی با حاصل جمع صفر مشغول بوده‌اند و در بازی‌ای که حاصل جمع آن صفر است، همه صدمه می‌بینند. آمریکا توانست از طریق سیاست فشار حداکثری ترامپ صدمات بسیار جدی را علیه اقتصاد ایران وارد کند اما آیا هدف لطمه‌زدن به اقتصاد ایران بود؟ اگر هدف آنها محدودکردن توانمندی هسته‌ای ایران بود، حقیقت این است که توانمندی هسته‌ای ایران، بعد از خروج ترامپ از برجام نسبت به قبل از آمدن ترامپ در دور اول ریاست جمهوری رشد جدی داشته و درست قبل از جنگ این توانمندی ۱۰ برابر رشد کرده بود. بنابراین ما در هدف‌مان برای توسعه و رشد کردن متحمل آسیب شدیم اما ایالات متحده هم آسیب دید. اما ما شروع‌کننده نبودیم.

در حقیقت ماه‌ها و روزها با جان کری وقت گذراندیم. ما آن توافق را نقض نکردیم، شخص دیگری این توافق را شکست. بنابراین ما نباید به خاطر پیامدها مقصر شناخته شویم، این‌ها به دلیل سوء بَدی شخص دیگری رخ داده است.

مشروح گفت‌وگوی ظریف و «راوی آگراوال» سردبیر ارشد نشریه فارن پالیسی را در ادامه می‌خوانید.

فارن پالیسی: اجازه بدهید یک مروری داشته باشم. جنگی که جنگ ۱۲ روزه نامیده شده در ماه ژوئن رخ داد. اسرائیل حملات جدی‌ای را علیه تأسیسات هسته ای ایران شروع کرد و چندین مقام ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران را کشت و بعد آمریکا در بمباران سه سایت هسته‌ای ایران به اسرائیل پیوست. پاسخ تهران بسیار محدود بود. وقتی این اتفاق افتاد شما در دولت نبودید اما با سیاست ایران در ارتباط بودید. از منظر من جنگ ۱۲ روزه به شدت برای ایران آسیب زننده بوده است.

ظریف: اجازه دهید عمیق‌تر به جنگ ۱۲ روزه ورود کنیم. این جنگ، فقط ۲ روز قبل از آن اتفاق افتاد که دوستان من در وزارت‌امور خارجه قرار بود عازم دور تازه از مذاکرات با همتای آمریکایی شوند. بنابراین این تصور در ایران به وجود آورد که مذاکره با ایالات متحده فقط تمهیداتی برای حمله بوده است که از نظر من خیلی آسیب زننده است. من به دیپلماسی باور دارم و معتقدم این رخداد به دیپلماسی به طور کلی آسیب زیادی زد. دوم، این حمله از قبل برنامه ریزی شده بود، نه حمله‌ای صرفاً علیه اهداف نظامی و هسته‌ای بلکه علیه افراد غیرنظامی بیگناه. بسیاری از غیرنظامیان بیگناه کشته شدند. رهبران سیاسی در محل خدمتشان یا در جبهه مورد حمله قرار نگرفتند بلکه در خانه مورد حمله قرار گرفتند، وقتی که خواب بودند با فرزند و همسران‌شان. این اتفاق بر اساس قوانین بین‌المللی تا جایی‌که می دانم، جنایت جنگی محسوب می شود. دانشمندان هسته‌ای و سایر دانشمندان کشته شدند فقط به این دلیل که دانشمند بودند. خیلی خطرناک است که این افراد کشته شدند. بنابراین این رویداد تصویر خیلی بدی از چیستی دیپلماسی در ایران ایجاد کرد.

ایران در برابر ۲ قدرت هسته‌ای استوار ایستاد و ثابت کرد هدف بی‌هزینه‌ای نیست

فارن پالیسی: شما به سؤال من پاسخ ندادید. سؤال من از آسیب‌هایی بود که به ایران وارد شد.

ظریف: اجازه بدهید به آن هم پاسخ می‌دهم. ایران آسیب دید. این اتفاق یک تهاجم بود و همه تهاجم‌ها معمولاً به قربانیان آسیب می زند اما افسانه شکست ناپذیری اسرائیل از هم متلاشی شد. ایران به مدت بیشتر از ۴۰ سال تحت تحریم بوده است. هیچ‌کسی به ایران هیچ تجهیزات نظامی‌ای نفروخته است اما با همه این‌ها ایران توانست به اصطلاح گنبدآهنین اسرائیلی را بشکند. قادر بود که به اهداف اسرائیلی و به اهداف نظامی اسرائیلی حمله کند، فقط با کمک موشک‌هایش، پهپادها و موشک کروز. ما آسیب دیدیم اما همزمان یک چیز را نشان دادیم که مهم است، اینکه ایران هدف بی‌هزینه‌ای نیست. اسرائیل و آمریکا به عنوان دو قدرت مجهز به تسلیحات هسته‌ای برای حمله به ایران با هم همدست شدند، حتی آمریکا آمد که نجات دهنده هم‌پیمان خود باشد و در آخر کار، ایران همچنان محکم و سربلند ایستاده بود. فکر می کنم به همین دلیل برای ایران یک موفقیت و دستاورد بزرگ بوده است.

ترامپ به این درک رسیده بود که ایران انتقام می‌گیرد

فارن پالیسی: شما اینطور تفسیر می‌کنید که ایران همچنان محکم ایستاده است. بعد از اینکه بسیاری از تأسیسات هسته‌ای به گفته کاخ سفید از بین رفتند و سرویس‌های اطلاعاتی آسیب دیدند و همانطور که گفتم، دفاع هوایی ایران از رده خارج شد و تعداد زیادی از پرسنل نظامی، هسته‌ای و سیاستمداران کشته شدند با این حال چطور شما می‌گوید که ایران سربلند و محکم ایستاده است؟

ظریف: واضح است که ما قربانیان یک حمله بودیم. قربانیان یک تهاجم، تهاجمی که بی‌دلیل رخ داد و یک حمله غافلگیرانه بود بنابراین ما آسیب دیدیم اما این نکته اصلی نیست. نکته این است که ما پاسخ و نشان دادیم که نمی‌شود خیلی ساده به ما حمله و از پیامدهای آن فرار کرد حتی وقتی آمریکا به ایران حمله کرد، متقاعد شده بود که ایران کشوری نیست که خیلی ساده سر جای خود بنشیند. همانطور که رئیس‌جمهور ترامپ اشاره کرده است، آنها به این درک رسیده بودند که ایران انتقام خواهد گرفت به همین دلیل در همسایگی ما همه نیروهایشان را تخلیه کردند زیرا می‌دانستند ایران انتقام خواهد گرفت. فکر می‌کنم این نکته مهمی است و باید به آن توجه شود برای آینده، اینکه ببینیم برخورد با ایران به این سَبک جواب نخواهد داد. این شکل از رفتار مشکل هیچ‌کسی را حل نمی کند نه مشکل آمریکا را حل می کند و نه مشکل دیگری را.

برجام می‌توانست به طور قطع تأیید کند که ایران هرگز بمب هسته‌ای نخواهد ساخت

فارن پالیسی: یک نکته وجود دارد که من واقعا درک نمی‌کنم. من فکر می‌کنم تهران نیروهای نیابتی مثل حزب‌الله، حماس و حوثی‌ها را دارد، ضمنا اقتصاد ایران از بد به فاجعه تبدیل شده است. ۶۰ درصد بیکاری در میان جوانان سنین کار وجود دارد و تورم بالا است و باز هم می‌توانم ادامه بدهم. همه این‌ها قبل از جنگ ۱۲ روزه بودند. ایران یک امپراطوری بزرگ بود و الان اقتصاد آن از شیلی کوچک تر است. توضیح بدهید ایران چه از ادامه درگیری با اسرائیل و ساخت بمب هسته‌ای چه نفعی می‌برد که نتیجه آن رفتارهای غلط یا درست از سمت غرب باشد؟

ظریف: ما فرایند امنیتی‌سازی داریم که اسرائیل و به طورخاص نتانیاهو از میانه دهه نود علیه ایران دنبال کرده است. اگر به نتانیاهو گوش بدهید در اواسط دهه ۹۰ گفت که ایران ۶ ماه تا ساختن بمب هسته‌ای فاصله دارد، ۳۰ سال از آن زمان گذشته و ما هنوز حداقل قبل از بمباران شدن از دید او فقط چند ماه با ساختن بمب هسته ای فاصله داشتیم. ایران به‌دنبال بمب هسته‌ای نیست. ما مسئول روایت‌هایی که آنها تلاش می‌کنند بسازند، نیستیم.

اجازه بدهید که به یک نکته اشاره کنم. تهدید وجودی علیه اسرائیل صلح است. برای همین است که اسرائیل با برجام مخالفت کرد. برجام که من آن را مذاکره کردم ، می‌توانست به طور قطع تأیید کند که ایران هرگز بمب هسته‌ای نخواهد ساخت. چرا اسرائیل با این مخالفت کرد؟ زیرا این برجام در همسایگی ما آرامش ایجاد کرد. اما درباره گروه‌هایی که با اسرائیل می‌جنگند، این حقیقت را فراموش نکنیم آنها با اشغال، ظلم، نسل‌کشی و گرسنگی توده مردم مبارزه می‌کنند. این گروه‌ها برای ایران مبارزه نمی‌کنند. می‌توانم به شما به عنوان کسی‌که در ۴۰ سال گذشته به عنوان یک دیپلمات خدمت کرده است یک حقیقت بگوئم، حتی یک گلوله توسط این افراد، برای اهداف ایران شلیک نشده است، آن‌ها برای خودشان، سرزمین‌شان و برای زندگی خودشان مبارزه می‌کنند.

فارن پالیسی: ایران از حمایت از گروه‌های نیابتی چه نفعی می‌برد؟ این عقیده وجود دارد که ایران از این گروه‌ها حمایت می کند؟

ظریف: مسئله علت و معلول است. شما دارید جای علت و معلول را عوض می کنید. علت همه این‌ها اشغال است. علت همه این‌ها آپارتاید است. علت همه این‌ها نسل‌کشی در فلسطین است. ما علت این‌ها نبودیم. به محض اینکه اینها متوقف شود دیگر دلیلی نیست که مردم علیه آن مبارزه کنند. حماس از تهران دستور نگرفت که حمله کند یا از خودش دفاع کند. این یک فرایند بود که جلو و عقب می رفت که از زمان هفت اکتبر شاهد آن بوده‌ایم. شما می‌گوئید اقتصاد ایران صدمه دیده است، به شما می‌گویم ایران و آمریکا در یک بازی با حاصل جمع صفر مشغول بوده‌اند و در بازی‌ای که حاصل جمع آن صفر است، همه صدمه می‌بینند. آمریکا توانست از طریق سیاست فشار حداکثری ترامپ صدمات بسیار جدی را علیه اقتصاد ایران وارد کند اما آیا هدف لطمه‌زدن به اقتصاد ایران بود؟ اگر هدف آنها محدودکردن توانمندی هسته‌ای ایران بود، حقیقت این است که توانمندی هسته‌ای ایران، بعد از خروج ترامپ از برجام نسبت به قبل از آمدن ترامپ در دور اول ریاست جمهوری رشد جدی داشته و درست قبل از جنگ این توانمندی ۱۰ برابر رشد کرده بود. بنابراین ما در هدف‌مان برای توسعه و رشد کردن متحمل آسیب شدیم اما ایالات متحده هم آسیب دید. اما ما شروع‌کننده نبودیم.

در حقیقت ماه‌ها و روزها با جان کری وقت گذراندیم. ما آن توافق را نقض نکردیم، شخص دیگری این توافق را شکست. بنابراین ما نباید به خاطر پیامدها مقصر شناخته شویم، این‌ها به دلیل سوء بَدی شخص دیگری رخ داده است.

ترامپ به نتانیاهو گوش ندهد

فارن پالیسی: می‌توانیم این اشتیاق را در سمت شما درباره تغییر پاردایم ببینیم. آیا به عنوان یک تحلیلگر، در شخصی مثل ترامپ می‌بینید که بخواهد با ایران به توافق هسته‌ای برسد یا به‌دنبال تغییر پارادایم باشد؟

ظریف: فکر می‌کنم، رئیس‌جمهور ترامپ قادر به انجام این کار است. او به این کار علاقه دارد. فقط یک شرط دارد اینکه دیگر به بی.بی (نتانیاهو) گوش ندهد. رئیس‌جمهور ترامپ در جایگاهی هست که آینده متفاوتی را رقم بزند

فارن پالیسی: آیا این کار انجام می‌دهد؟

ظریف: نتانیاهو در گذشته نوشت که او ترامپ را به خروج از برجام ترغیب کرده است این کار به نفع آمریکا و جهان نبود. می‌توانیم از گذشته درس بگیریم. نباید زندانیان گذشته باشیم. بلکه باید از گذشته درس بگیریم. فکر می‌کنم رئیس‌جمهور ترامپ در جایگاهی هست که آینده متفاوتی را رقم بزند. فکر می‌کنم این آینده در دسترس است به شرطی که او از امیدواری برای به دست آوردن چیزی که هرگز به دست نخواهد آمد، دست بردارد.

ایران یک کشور هزاران ساله است. ما جنگ‌ها و تهاجم‌ها را به چشم دیده‌ایم اما باقی مانده‌ایم و تمام قد ایستاده‌ایم. ما تمدنی پویا باقی خواهیم ماند. ادامه می‌دهیم به اینکه یک کشور متمدن و پویا باقی بمانیم، همانطور که قدیمی‌ترین کشور تمدنی در جهان بوده‌ایم. ما به این شیوه ادامه می‌دهیم. این را قبول و سعی کنید که با آن کنار بیائید. فکر می‌کنم به تغییر پارادیم نیاز داریم؛ همچنین به تغییر پارادایم در همه ابعاد نیاز داریم. امیدوارم همه طرف‌ها آماده انجام این کار باشند.

فکر می‌کنم ترامپ تا حالا موفقیت چندانی به دست نیاورده است

فارن پالیسی: وقتی به دولت دوم ترامپ نگاه می‌کنید، از منظر شما تأثیری که بر جهان گذاشته، چه شکلی بوده است؟

ظریف: فکر می‌کنم تا حالا موفقیت چندانی به دست نیاورده است. بنابراین او باید به فرصت‌ها و مسیرهای متفاوت نگاه کند. بمباران ایران قطعا روشی نبود که رئیس‌جمهور صلح انجام دهد. بمباران ایران درست میان مذاکرات آن هم با نماینده خودتان؟ الان چه‌کسی می‌تواند به آمریکا اعتماد کند؟ از حالا به بعد چه‌کسی برای مذاکره با آمریکا تلاش می‌کند؟ من به زحمت مردم داخل ایران را متقاعد می‌کنم که دیپلماسی ارزش امتحان کردن دارد آن هم به دلیل کاری که رئیس‌جمهور ترامپ کرد. آیا این اثری است که او می‌خواهد از خود به جای بگذارد؟ او می‌خواهد دیگران فکر کنند تنها روش برای ارتباط با آمریکا، مقابله با آمریکا است؟ تنها روش و تنها زبانی که آمریکا می‌تواند به آن گوش دهد، زبان زور است؟

آیا این مسیری است که به آن چشم دوخته‌اند؟ آیا این میراثی است که آنها می‌خواهند به جای بگذارند؟ مردم آمریکا چه‌چیزی به دست می‌آورند؟ آیا با بمباران کشورهای دیگر، قلدری‌کردن، بی احترامی به کشورهای دیگر، مردم آمریکا بزرگ می‌شوند؟ آیا چنین مسیری می‌تواند کشوری را بزرگ کند؟

ما طی هزاران سال قدمت یاد گرفتیم که احترام، احترام می آورد.

فارن پالیسی: فکر می‌کنید جهان به سمت یک نظم تک‌قطبی پیش می‌رود؟ آیا جهان نیازمند یک نظم متفاوت است؟ این نظم چیست؟

ظریف: من نظر دیگری درباره نظام تک قطبی جهان داشتم. باور دارم ما یک نظم تک قطبی در جهان نداشتیم. ما توهم یک جهان تک قطبی داشتیم.

هرگز یک جهان تک قطبی نداشتیم

فارن پالیسی: ما وارد یک نظم جدید جهانی می‌شویم؟

ظریف: من باور دارم هرگز یک جهان تک قطبی نداشتیم. ما توهم، از یک جهان تک قطبی داشتیم و این توهم با گزارش بیکر همیلتون در سال ۲۰۰۶ شکسته شد. آمریکا سعی کرد از برتری نظامی خودش از ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۴ استفاده کند تا بتواند، نظم جهانی تک قطبی را در مقابل امکان خیزش چین و سایر تحولات ایجاد کند. گزارش بیکر همیلتون نقطه پایانی برای آن توهم بود. فکر می‌کنم حالا به سمت جهان پسا قطبی در حال حرکت هستیم. جهان پسا قطبی‌ای که در آن تفاوت قدرت را در لایه‌های متفاوت می‌بینیم. در لایه نظامی به وضوح آمریکا چندین برابر بیشتر از هر کشور دیگری احتمالا ۳ برابر چین، ۱۰ برابر روسیه و کشورهای دیگر هزینه نظامی می‌کند. اما آیا توانمندی نظامی باعث شده آمریکا امنیت داشته باشد؟ همانطور که می‌دانید در نیویورک زندگی کرده‌ام. به یاد دارم وقتی بعد از ۱۱ سپتامبر به نیویورک رفتم، حتی در نگاه آمریکایی‌ها و نیویورکی‌ها احساس امنیت نمی‌دیدم بنابراین حتی دولت آمریکا نمی‌تواند برای مردم خودش امنیت ایجاد کند که اولین وظیفه هر دولتی است. بنابراین از منظر نظامی، به طور قطع آمریکا توانمندترین است اما آیا این توانمندی، امنیت و خوشبختی می آورد؟

در بعد اقتصادی به قطع چندین بازیگر داریم. وقتی نوبت به هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیاء می‌رسد، بازیگران بسیار زیاد هستند. بازیگران غیرحکومتی حتی در زمینه امنیتی داریم. از داعش تا سایرین که در حوزه امنیتی کار کرده‌اند. بازیگران غیر حکومتی در تکنولوژی داریم که از دولت‌ها در زمینه میزان توانمندی جلو می‌زنند. بنابراین از مفهوم سنتی قطبی‌بودن فاصله گرفته‌ایم. یک مولفه مهم دیگر هم وجود دارد.

چندقطبی نیازمند وفاداری است و حالا کشورها درک کرده‌اند وفاداری همیشگی دیگر وجود ندارد. مردم چشم‌شان به این واقعیت باز شده است که ما ائتلاف‌های موضوعی داریم؛ ائتلاف کوتاه مدت. اتحادهای بلندمدت مربوط به گذشته هستند. بنابراین همه این‌ها ما را در موقعیتی قرار می‌دهد که هژمونی در آن غیرممکن است. گرایش‌های هژمونیک ممکن است به حیات خودشان ادامه دهند، هم در سطح جهانی و منطقه‌ای. اما ما در جهانی چنان پیچیده زندگی می کنیم که داشتن یک هژمون ناممکن است، چه این هژمون جهانی باشد و چه منطقه‌ای. بنابراین بیایید تلاش کنیم تا یک آینده متفاوت بسازیم و این آینده متفاوت برمبنای امکان هاست؛ نه آینده‌ای بر مبنای تهدید و نه آینده‌ای بر مبنای تلاش برای تحمیل؛ تحمیل هرگز پاسخ نمی‌دهد.

همانطور که گفتم احترام بگذاریم، احترام می‌بینیم و اگر تحمل کنیم، مقاومت درو می‌کنیم. این معادله را همیشه در ذهن داشته باشیم.

تلاش کنیم احترام بگذاریم. در شغل گذشته‌ام به‌عنوان دیپلمات یک جمله داشتم؛ «ما دیپلمات‌ها، همه گزینه‌های غلط را انتخاب می‌کنیم، قبل از اینکه گزینه درست یا تنها گزینه موجود را انتخاب کنیم.» بیایید، گزینه‌های متفاوت اشتباه را امتحان نکنیم. بیایید ببینیم که می‌توانیم گزینه درست را انتخاب کنیم.

فارن پالیسی: متشکرم که به ما وقت دادید. با برخی حرف‌های شما موافق و با برخی موافق نیستیم

ظریف: متشکرم که به من گوش دادید. ضروری نیست که باهم موافق باشیم، باید تلاش کنیم که همدیگر را درک کنیم.