ابوالفضل فتح الله گودرزی*/سم کوراره، یکی از اسرارآمیزترین دستاوردهای دانش سنتی بشر، قرنهاست توسط قبایل بومی آمریکای جنوبی، از جمله قبیله یاگوا، برای شکار استفاده می‌شود.این سم که از ترکیب گیاهان سمی جنگلهای آمازون ساخته می‌شود، با فلج کردن سیستم عصبی طعمه، شکار را برای قبایل ساکن این مناطق تسهیل می‌کند. در میان این جوامع، قبیله یاگوا به خاطر مهارت منحصربه‌فردش در تهیه کوراره شناخته می‌شود. داستان این سم نه تنها نشان‌دهنده هماهنگی انسان با طبیعت است، بلکه با سفر اکتشافی برادران امیدوار (عیسی و عبدالله) به قلب آمازون و ثبت این دانش سنتی، پیوندی میان فرهنگ بومی و میراث جهانی ایجاد کرده است. برادران امیدوار در سفر ده ساله‌اشان به دور دنیا در سالهای ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۳ با این قبیله دیدار داشتند.

کوراره: سلاحی طبیعی از دل آمازون 

کوراره نوعی سم مایع است که از جوشاندن ریشه‌ها، برگ‌ها و پوست درختان خاصی مانند (Chondrodendron tomentosum) و برخی گونه‌های (Strychnos) تهیه می‌شود. این ترکیب حاوی آلکالوئیدهایی مانند توبوکورارین است که با مسدود کردن گیرنده‌های عصبی-عضلانی، باعث فلجی سریع طعمه می‌شود. برای قبایلی مانند یاگوا که به شکار با تیر و کمانهای بلند وابسته‌اند، استفاده از این سم حیاتی است، زیرا طعمه پس از اصابت تیر، بی‌حرکت شده و فرار نمی‌کند. جالب آنکه این سم روی پرندگان و پستانداران اثر مرگبار دارد، اما برای انسان در صورت بلعیدن خطرناک نیست؛ تنها زمانی کشنده است که مستقیماً وارد جریان خون شود.  در بخشی از کتاب برادران امیدوار آمده است که؛ “مردان این قبیله وقتی که از پر حرفی همسرانشان ناراحت و عصبی می‌شدند کمی از این سم را به نوک زبان آنان می‌زدند و برای ساعت‌ها در امان می‌ماندند.” (سفرنامه برادران امیدوار، صفحه ۳۸۴، چاپ نهم،۱۳۹۶)

قبیله یاگوا: استادان شیمی طبیعی 

قبیله یاگوا، ساکنان کهن مناطق مرزی پرو و کلمبیا در آمازون، به عنوان نگهبانان دانش عمیق گیاه‌شناسی شناخته می‌شوند. تهیه کوراره نزد آنها فرآیندی پیچیده و آیینی است که تنها توسط شمنها یا افراد باتجربه قبیله انجام می‌شود. آنها گیاهان مورد نیاز را با دقت از اعماق جنگل جمع‌آوری می‌کنند و سپس آنها را در ظروف سفالی ویژه، با حرارت غیرمستقیم و به آرامی می‌جوشانند تا عصارهای غلیظ و سیاه‌رنگ به دست آید. این فرآیند ممکن است ساعتها طول بکشد و هرگونه اشتباه در نسبت مواد یا زمان پخت، سم را بی‌اثر می‌کند. پس از آماده‌سازی، سم را روی نوک تیرهای باریک و بلند می‌مالند که برای شکار حیواناتی مانند میمون‌ها، طوطی‌ها، و حتی جگوارها استفاده می‌شود.

برادران امیدوار: سفیرانی از ایران به قلب آمازون 

در دهه ۳۰ خورشیدی، برادران امیدوار در جریان سفر افسانه‌ای خود به دور دنیا، به مناطق دورافتاده آمازون سفر کردند تا از زندگی قبایل بومی، از جمله یاگواها، آگاهی یابند. آنها در یادداشت‌های سفر خود توصیف کرده‌اند که چگونه افراد قبیله با مهمان‌نوازی، مراحل ساخت کوراره را به نمایش گذاشتند. برادران با دقت فرآیند جمع‌آوری گیاهان، جوشاندن آنها در ظروف سفالی دست‌ساز، و آزمایش سم روی حیوانات کوچک را مشاهده کردند. آنها همچنین متوجه شدند که این دانش سینه‌به‌سینه و با رمز و رازهای خاصی منتقل می‌شود تا از سوءاستفاده یا نابودی آن جلوگیری شود.

برادران امیدوار نه تنها این فرایند را ثبت تصویری و نوشتاری کردند، بلکه با اجازه ریش‌سفیدان قبیله، یک نمونه از سم آماده‌شده و ظرف سفالی مورد استفاده برای تهیه آن را به عنوان یادگاری ارزشمند با خود به ایران آوردند. این نمونه‌ها امروزه در موزه برادران امیدوار در تهران نگهداری می‌شوند. ظرف سفالی با بقایای خشک‌شده سم، نشان‌دهنده تکنیک‌های باستانی ساخت ظروف و دانش شیمیایی ابتدایی انسان است، در حالی که نمونه سم به عنوان نمادی از نبوغ بشر در هم زیستی با طبیعت، توجه بازدیدکنندگان را جلب میکند.

میراثی فراتر از شکار: از سنت تا علم نوین 

جالب آنکه کوراره تنها یک ابزار شکار نیست. در میانه قرن بیستم، دانشمندان با مطالعه ترکیبات این سم، موفق به استخراج آلکالوئیدهایی شدند که در جراحی‌های مدرن به عنوان شل‌کننده عضلات استفاده می‌شوند. این کشف، نقش دانش سنتی قبایل را در پیشرفت پزشکی نوین پررنگ کرد. نمونه موزه برادران امیدوار نیز به عنوان گواهی ملموس بر این تعامل، اهمیت حفظ میراث فرهنگی را یادآوری می‌کند.

بهر حال سم کوراره و داستان قبیله یاگوا نمادی از هم زیستی انسان با طبیعت و اثباتی بر هوش بشری در گذر زمان است. سفر برادران امیدوار به آمازون و جمع‌آوری این نمونه‌ها، تنها یک ماجراجویی نبود، بلکه تلاشی برای حفظ حلقه‌های گمشده تاریخ بشر بود.

امروزه با نابودی تدریجی جنگل‌ها و فراموشی فرهنگ های بومی، چنین میراث‌هایی به یادگارهایی بی‌بدیل تبدیل شده‌اند. موزه برادران امیدوار، با نمایش این آثار، پیامی جهانی دارد: احترام به دانش کهن، احترام به ریشه های انسانیت است.

• کارشناس گردشگری