دکتر علی‌اکبر جلالی، متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات و فناوری‌های نوظهور، دارای فوق دکترا در مهندسی برق از دانشگاه ویرجینیای غربی آمریکا است. ایشان در دانشگاه مریلند و دیگر دانشگاه‌های آمریکا تدریس می‌کنند و پیش از این به عنوان استاد دانشگاه علم و صنعت ایران بازنشسته شده‌اند. دکتر جلالی با ارائه نظریه موج چهارم و متاورس، به عنوان محقق آینده‌نگر شناخته می‌شوند و در 30 سال گذشته تلاش‌های زیادی برای توسعه مهندسی برق و فناوری اطلاعات در ایران انجام داده‌اند. ایشان در سال 1393 به عنوان مهندس نمونه کشوری انتخاب شده و جوایز متعددی در حوزه فناوری اطلاعات کسب کرده‌اند. پروژه‌های برجسته ایشان شامل طراحی پرینتر لیزری و ساخت دستگاه همودیالیز است. دکتر جلالی همچنین بیش از 50  جلد کتاب و 200 مقاله علمی منتشر کرده است و جوایزبین‌المللی زیادی دارد.

مصاحبه با دکتر جلالی را بخوانید و از تجربیات و دیدگاه‌های ایشان در زمینه فناوری و آینده‌نگری بهره‌مند شوید.

چه راهکارهایی برای افزایش تأثیرگذاری پژوهش‌های دانشگاهی در رفع چالش‌های واقعی کشور وجود دارد؟

برای افزایش اثربخشی تحقیقات دانشگاهی در مواجهه با چالش‌های دنیای واقعی، لازم است از راهکارهای موفق جهانی بهره‌برداری بیشتری شود. بررسی دانشگاه‌های برجسته‌ای مانند MIT نشان می‌دهد که این دانشگاه توانسته است بر اساس پژوهش‌های هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده، نه تنها ثروت قابل توجهی برای خود و کشورش تولید کند، بلکه تأثیرات شگرفی در سطح جهان داشته باشد.

موفقیت این دانشگاه بر پایه اولویت‌بندی تحقیقات کاربردی، تقویت همکاری‌های بین‌رشته‌ای، تعامل مؤثر با شرکت‌های بزرگ و کوچک در سطح ملی و بین‌المللی، ایجاد انگیزه برای پژوهشگران از طریق مکانیسم‌های تأمین مالی و مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های مشترک، و دریافت سهم ماندگار از دانش و اختراعات تجاری‌سازی‌شده استوار بوده است.

در ایران، به دلیل نبود دانشگاه‌های خصوصی بزرگ و مستقل، ایجاد نهادی مشابه MIT دشوار به نظر می‌رسد و نیازمند توجه جدی است. دانشگاه‌های دولتی نیز به دلیل محدودیت‌های ساختاری و وابستگی به بودجه دولتی، توان ایفای نقشی مؤثر در بازارهای آزاد بین‌المللی را ندارند.

از این رو، دانشگاه‌های ایران باید تلاش کنند با مشارکت فعال در پروژه‌های مشترک جهانی و تعامل با دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی بین‌المللی، زمینه‌ای برای حل چالش‌های موجود فراهم کنند. چنین رویکردی می‌تواند به ایجاد بستری مناسب برای توسعه علمی، اقتصادی و اجتماعی کشور منجر شود.

به نظر شما استفاده از تجربیات نخبگان ایرانی خارج از کشور چقدر می‌تواند در حل مشکلات کشور مؤثر باشد؟

استفاده از تجربیات نخبگان بستگی به تعریف ما از نخبه دارد و لزوماً محدود به داخل یا خارج از کشور نیست. نکته مهم‌تر، ظرفیت جامعه و رویکرد مسئولان کشور در بهره‌مندی از نخبگان است. نخبه به فردی گفته می‌شود که در یک یا چند زمینه علمی، فرهنگی، هنری، ورزشی، مدیریتی یا سایر حوزه‌ها توانایی‌های برجسته‌ای داشته باشد و با دستاوردها و توانایی‌های خود بتواند تأثیر قابل‌توجهی در پیشرفت جامعه، تولید دانش، فناوری یا فرهنگ داشته باشد. افرادی که دارای پشتکار، تجربه عملی، خلاقیت و نوآوری هستند، می‌توانند تأثیرگذاری مثبت در جامعه داشته باشند، صرف نظر از اینکه در داخل یا خارج کشور باشند یا حتی این افراد نخبه نامیده شوند یا خیر. قطعاً بهره‌گیری از تجربیات ایرانیان مؤثر خارج از کشور می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در حل مشکلات داشته باشد، چراکه مهاجران ایرانی اغلب در حوزه‌های اقتصادی و علمی کشورهای محل اقامت خود فعالیت می‌کنند و تجربیات ارزشمندی کسب کرده‌اند.بنابر این ایرانیان موفق خارج از کشور می‌توانند گره مشکلات را حل کنند.

با این حال عدم یا محدودیت مشارکت نخبگان خارج از کشور در مسائل داخلی را باید در سیاست‌های ملی و وضعیت سیاسی-اجتماعی جستجو کرد. زمانی که یک نقشه راه درست برای پیشرفت کشور وجود داشته باشد، نخبگان داخل و خارج می‌توانند نقش مؤثری در پیشبرد آن ایفا کنند. اما مشکل این است که یا چنین نقشه راهی وجود ندارد یا در صورت وجود، تأکید می‌شود که تنها افراد خاصی در آن مشارکت داشته باشند. این پرسش، سؤالی مهم است که باید برای آن راه‌حل مناسبی پیدا کرد.

چه موانعی بر سر راه مشارکت نخبگان ایرانی خارج از کشور در مسائل داخلی وجود دارد؟ 

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، موانع اصلی شامل نبود نقشه راه شفاف و جامع برای توسعه کشور، تمرکز بر استفاده از گروه‌های خاص به‌جای بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های موجود، و عدم تشویق و انگیزه کافی برای مشارکت است. علاوه بر این، نبود تسهیلات و مزایای مناسب برای نخبگان علاقه‌مند به بازگشت یا همکاری با کشور و فقدان ساختارهای حمایتی و زیرساخت‌های لازم نیز از دیگر موانع محسوب می‌شوند.

متأسفانه شرایط کنونی جامعه به گونه‌ای نیست که نخبگان احساس کنند مشارکتشان می‌تواند مؤثر و تأثیرگذار باشد. همچنین، نبود یک برنامه توسعه استراتژیک بلندمدت که امکان مشارکت همه نخبگان، چه داخل و چه خارج از کشور، را فراهم کند، یکی از چالش‌های اساسی است.

چگونه می‌توان همکاری بین متخصصین داخل و خارج کشور را تسهیل کرد؟ 

یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تسهیل همکاری بین متخصصین داخل و خارج کشور، استفاده از فناوری‌های نوظهور مانند متاورس، هوش مصنوعی و ابزارهای پیشرفته ارتباطی است. این فناوری‌ها می‌توانند فاصله‌های جغرافیایی را از میان بردارند و فرصت‌های مناسبی برای تبادل دانش و تجربیات فراهم کنند. به‌عنوان نمونه، بنده با وجود ۶ سال بازنشستگی و اقامت در خارج از کشور، همچنان ارتباطات علمی مؤثری با دانشگاه‌ها و اساتید داخل کشور داشته‌ام. این تعاملات به‌گونه‌ای بوده است که بسیاری متوجه اقامت من در خارج از کشور نبوده‌اند.با این حال، تسهیل همکاری نیازمند اقدامات بیشتری است، از جمله: تدوین برنامه‌ای جامع و شفاف که نقشه راهی برای جذب و مشارکت نخبگان خارج از کشور ارائه دهد. فراهم‌سازی زیرساخت‌های قانونی و حمایتی برای آسان‌تر شدن فرآیند همکاری. راه‌اندازی پلتفرم‌های تخصصی برای برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری دانش و تجربیات بین متخصصین داخل و خارج. تقویت فرهنگ اعتماد و ارزش‌گذاری به مشارکت نخبگان، به‌طوری که احساس کنند دانش و تلاش‌های آن‌ها برای کشور مؤثر و قابل‌تقدیر است. با این اقدامات و ایجاد فضایی مناسب برای همکاری، می‌توان از ظرفیت‌های گسترده متخصصین ایرانی خارج از کشور بهره‌برداری کرد و نقش مؤثری در توسعه علمی و اقتصادی کشور ایفا کرد.