دکتر یونس قاسم نژاد */با آغاز قرن بیست‌ویکم و در پی تحولات ژئوپلیتیک گسترده، نظم جهانی وارد دوره‌ای سیال و چندقطبی شده است. در این میان، ایران به‌عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نقش قابل توجهی در شکل‌دهی به این نظم جدید ایفا می‌کند.

جهان امروز بیش از هر زمان دیگری در معرض تغییرات ژرف و بنیادین قرار دارد. نظم جهانی که طی دهه‌های گذشته عمدتاً حول محور قدرت آمریکا و غرب شکل گرفته بود، اینک به دلیل مجموعه‌ای از تحولات شتابان، نشانه‌هایی جدی از تغییر ساختار و ماهیت خود را پدیدار ساخته است. جنگ روسیه و اوکراین، تشدید رقابت چین و آمریکا، احتمال بحران حول تایوان، درگیری‌های منطقه‌ای مانند تحولات خاورمیانه و افزایش نقش بازیگران غیردولتی، همگی شواهدی از ظهور نظمی جدید، سیال و چندقطبی در جهان هستند.

در این میان، جمهوری اسلامی ایران نقش و جایگاهی ویژه و پیچیده در این تحولات به‌دست آورده است. ایران به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیک، منابع انرژی و نفوذ منطقه‌ای، نه‌تنها در معادلات خاورمیانه، بلکه در سناریوهای جهانی جدید نیز حضور پررنگی دارد. ، عمق راهبردی ایران درعراق،لبنان، یمن،… و همکاری‌های راهبردی با روسیه و چین گویای افزایش وزن و اهمیت ایران در مناسبات امنیتی و سیاسی نوین است. به طوری که در جریان تجاوز رژیم صهیونیستی توانمندی موشکی و پهپادی ایران عملاً توازن قوا را در منطقه تغییر داده و قدرت بازدارندگی ایران را ارتقا داده است.

سیاست و تلاش برای عضویت در نهادهایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس، واکنشی عقلانی و واقع‌گرایانه به محدودیت‌های تحریم‌ها و کاهش قدرت سنتی غرب بر نظم جهانی بوده است. پیوندهای اقتصادی و نظامی با قدرت‌هایی مانند چین و روسیه، هم باعث افزایش ظرفیت چانه‌زنی ایران شده و هم نقش آن را در ایجاد توازن در نظام جهانی پررنگ‌تر کرده است. با این حال، این سیاست‌ها همراه با ریسک‌هایی از جمله وابستگی زیاد به بلوک شرق و ورود فزاینده به رقابت ابرقدرت‌هاست؛ مسیری که اگر بدون تدبیر یا دوراندیشی طی شود، می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای کشور داشته باشد.

از سوی دیگر، تغییر نظم جهانی برای ایران هم فرصت است و هم تهدید: فرصت از آن نظر که فروپاشی یکپارچگی و اقتدار پیشین غرب، فضا را برای بازیگری قدرت‌های منطقه‌ای از جمله ایران بازتر می‌کند؛ و تهدید از آن منظر که بی‌ثباتی، تشدید رقابت‌های منطقه‌ای و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و محاصره می‌توانند آسیب‌پذیری‌های کشور را افزایش دهند.

بنابراین می توان گفت نظم جدید جهانی با محوریت منافع ملی، قدرت نظامی، فناوری و تغییرات سریع ژئوپلیتیک حالتی سیال و چندبعدی دارد. تحولات جاری فقط نشانه‌های آغاز این عصر جدید هستند و شکل‌گیری نهایی آن بستگی به رفتار و تصمیمات بازیگران اصلی دارد.

در نهایت، جایگاه آینده ایران در نظم جدید تا حد زیادی وابسته به سیاست‌های هوشمندانه، حفظ توازن در روابط خارجی و توجه به منافع ملی در بلندمدت است. ایران اگر بتواند از شرایط سیال جهان به‌درستی بهره بگیرد، می‌تواند هم ثبات ملی و منطقه‌ای خود را ارتقا دهد و هم قدرت چانه‌زنی بیشتری در عرصه جهانی به دست آورد.

*پژوهشگر مسائل راهبردی و استاد دانشگاه